Köşe yazarımız Zeki Baştürk makalesinde;

Savaşın en yoğun yaşandığı günler. Yunan askerleri Polatlı ‘ya dayanmış. Silah sesleri Ankara’dan duyuluyor . Silah sesleri ve barut kokuları arasında Mustafa Kemal, Maarif Kongresini topluyor.
İşte liderlik, işte öngörü ve geleceği kurma çabası.

Maarif Kongresi, dünyanın yeni koşullarında yurdu, ulusal birliği tehlikede olan Türk Ulusu için, yeniden dirilişe güç verecek önemli bir olaydır. 1921 tarihinde Ankara’da toplanan Maarif Kongresi’nin eğitim tarihimiz içinde önemli bir yeri vardır.

Türk Ulusu için Bağımsızlık Savaşı ne kadar önemliyse, bu savaşın en kritik döneminde toplanan Maarif Kongresinin de Türk eğitim tarihi açısından önemi büyüktür. Kongre, milli eğitim ve kültür politikalarının temelini oluşturmaktadır.

Maarif Kongresi, 15-21 Temmuz 1921’de Ankara’da toplanan eğitim kongresidir. Yeni kurulacak Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitim ve kültüre ne kadar önem verdiğini açıklaması açısından oldukça önemlidir.

TBMM’nin açılışının hemen ardından, 6 Mayıs 1920’de Maarif Vekilliği adıyla yeni bir teşkilat kurulmuştur. Böylelikle eğitimin ulusal bir sisteme göre ele alınması kabul edilmiştir.

25 Kasım 1920’de mecliste alınan bir kararla öğretmen ve öğrencilerin askerlik yükümlülükleri ertelenmiş, savaşın en yoğun yaşandığı dönemde Maarif Kongresi toplanmıştır. Sakarya Zaferi’nden önce, Eğitim Kongresi toplanarak yeni Türk Eğitim Sistemi’nin kurulması yönünde önemli bir adım atılmıştır.

1921 yılında toplanan kongrenin eğitim hayatımızda önemli bir yeri bulunmaktadır. Çoğunlukla ilk ve ortaöğretim kademelerinin hedefi ve programı hakkında tartışmaların yapıldığı bu kongreye Atatürk büyük önem vermiştir.

Milli eğitim ve kültür politikalarının temelini oluşturan Maarif Kongresinde genellikle ilk ve ortaöğretim kademelerinin hedefleri hakkında görüşmeler yapılmıştır.

Bu kongre okul ve öğrenci sayısını belirlemek, bu konuda atılması gereken adımları belirlemek ve eğitime ulusal bir yön vermek amacıyla toplanmıştır. Milli eğitim politikasının temel amaçları belirlendiğinde ilk önce okulların açık tutulması ve iyi yönetilmesi hedeflenmiştir.

Eğitim hayatımızda bir devrin başlangıcı olarak görülmesi gereken bu kongrede Atatürk, kongreyi bir konuşma ile başlatmıştır.

Eğitimin ilk sistemli hareketi olarak görülebilecek olan Maarif Kongresi, Kütahya-Eskişehir Savaşları’ndaki yenilginin ardından Sakarya Savaşı’na hazırlık yapıldığı dönemde yapılmıştır.

On beş gün sürmesi tasarlanan kongre, Yunan saldırısının Ankara’ya yaklaşması yüzünden ilk haftanın sonunda bitirilmiştir.

Eğitim Kongresi, ülkenin her tarafından gelen 250’den fazla erkek ve kadın öğretmeni bir araya getirmiştir. Kongrenin düzenlenmesi Milli Eğitim Bakanlığı tarafından üstlenilmiştir.

Kongre, 15-21 Temmuz tarihleri arasında Ankara Erkek Öğretmen Okulu konferans salonunda yapılmıştır.

Türk Ulusu için Bağımsızlık Savaşı’nın önemi ne kadar büyükse, bu mücadelenin en buhranlı döneminde toplanan Kongrenin de Türk eğitim tarihi açısından önemi büyüktür. Bu kongre milli eğitim politikalarının temel taşını oluşturmaktadır.

Mustafa Kemal Paşa, Yunan saldırısının en ateşli zamanında öğretmen ordusunun gelecekteki görev ve sorumlulukları ile ilgileniyor. Bu soylu ve yüce örnek, Türk tarihinin benzersiz değerli
anılarından biri olacaktır.

Düşmanın Bursa ve Uşak üzerinden saldırıya geçtiği; Bursa, Uşak, Afyon, Kütahya ve Eskişehir’in işgale uğradığı günlerde yapılan bu toplantı çok önemlidir.

Kurtuluş Savaşının en hararetli günlerinde eğitimle ilgili bir kongrenin toplanması, eğitime büyük önem verildiğini gösterir. Özellikle Mustafa Kemal Paşa’nın yaptığı açılış konuşması ilerleyen dönemlerdeki eğitim politikasına zemin hazırlamıştır. Bunun en önemli ilkesi eğitimin milli olmasıdır.

Maarif Vekaleti, Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra Milli Eğitim Bakanlığı adını almıştır. Savaş döneminde eğitim kongresi düzenlenmek istenmesi, öğretmenlerin o günkü toplumsal konumu ve değerini göstermesi açısından dikkat çekicidir.

Atatürk, hayatı boyunca eğitime ve öğretime önem vermiş, her zaman öğretmenleri ve öğretmenliği yüceltmiştir. 1921 tarihinde toplanan Maarif Kongresi bunun en önemli kanıtıdır. Bu yönüyle de Türk eğitim tarihi açısından büyük önem taşımaktadır.

250’den fazla erkek ve kadın öğretmenin katıldığı kongre, altı gün boyunca eğitim sorunları üzerinde çalışmalarda bulunmuştur. Kongre sırasında alınan bazı kararlar kısaca şunlardır:

Öğrencilerin başarılı olabilecekleri bir programın hazırlanması gerektiği belirtilmiştir.
Dört yıl olan ilköğretimin beş seneye çıkarılması kararlaştırılmıştır.

Kız çocukları için gerekli olan pratik bilgilerin yeni öğretim programına konulması gerektiği belirtilmiştir.
Meslek derslerinin ilkokullarda öğretilmesinin mümkün olmadığı belirlenmiştir.
Katılımcıların tamamı eğitimi sadeleştirmek ve uygulanabilir hale getirmek gerektiği üzerinde fikir birliğine varmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti’nin izleyeceği yeni eğitim politikasının hedefleri saptanmıştır.

Birinci Dünya Savaşı’ndan yeni çıkan Anadolu halkı, 1919-1922 döneminde bağımsızlık mücadelesi vermeye başlamıştı. Bir yandan toprakları işgal edilirken bir yandan da cehalet Anadolu Türk’üne düşman kesilmişti.

Önceki dönemlerin eksik ve yanlış eğitim uygulamaları, halk arasında derin uçuruma neden olmuştur. Anadolu’nun temsilcisi olarak görev yapan TBMM, eğitimle mücadeleyi cephede verilen mücadele kadar önemli görmüştür.

O dönemin sorumlu kişileri, bu görevden kaçınmayarak üzerlerine düşenin en iyisini yapmaya çaba sarf etmişlerdir. Bunun da en büyük örneği 15 Temmuz 1921’de toplanan Maarif Kongresi’dir.